Dziedziczenie ustawowe – kto dziedziczy spadek?

O dziedziczeniu ustawowym mówimy wtedy, gdy zmarły nie pozostawił po sobie ważnego testamentu. Najpierw należy zatem sprawdzić, czy taki testament istnieje, bowiem zmarły ma tzw. swobodę testowania, co uprawnia go do dowolnego rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. Więc zmarły może np. przekazać cały swój majątek całkowicie obcej osobie. Zatem w sformułowaniu „ dziedziczenie ustawowe” chodzi o ustawę- kodeks cywilny, w którym wyrażone są ogólne zasady dziedziczenia. To w tym akcie prawnym znajdziemy odpowiedź na pytanie kto może liczyć na spadek?

Kolejność dziedziczenia – kręgi spadkobierców

Jeśli w danej sprawie spadkowej mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym, spadkobierców ustawowych dzieli się na grupy – w zależności od stopnia pokrewieństwa, zaczynając od małżonka, dalszych krewnych, kończąc na podmiotach publicznoprawnych. Naczelną zasadą jest zawsze to, że spadkobierca, który dziedziczyłby w dalszej kolejności ma prawa do spadku dopiero wtedy, gdy osoby dziedziczącej przed nim nie ma lub ewentualnie nie chce ona lub nie może dziedziczyć.

Poszczególne grupy spadkobierców według kolejności dziedziczenia można plasują się następująco:

• Pierwsza grupa- małżonek/małżonka oraz dzieci i dalsi zstępni spadkodawcy,
• Druga grupa- małżonek/małżonka, rodzice i rodzeństwo spadkodawcy, a także zstępni rodzeństwa,
• Trzecia grupa- dziadkowie oraz zstępni dziadków,
• Czwarta grupa- pasierbowie (dzieci małżonków),
• Piąta grupa- gmina ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego oraz Skarb Państwa.

Dziedziczenie – w jakiej kolejności i w jakiej części?

Patrząc na powyższe zestawienie, po zmarłym w pierwszej kolejności dziedziczy małżonek i dzieci, przy czym udział małżonka nie może być mniejszy niż ¼ spadku. Ustalenie, czy dana osoba jest dzieckiem spadkodawcy odbywa się na podstawie aktu urodzenia, w którym spadkodawca wymieniony jest jako rodzic. Na uwadze trzeba mieć, iż postępowanie o ustalenie lub obalenie pochodzenie ojca od spadkodawcy (czyli postępowanie o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa, ojcostwa lub postępowanie o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa), w którym wyrok zapadnie po śmierci spadkodawcy może mieć wpływ na ustalenie finalnego kręgu spadkobierców ustawowych. Jest to spowodowane tym, iż wyrok uwzględniający powództwo ma działanie z datą wsteczną od chwili urodzenia dziecka. Czyli postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, które sąd wydał przed prawomocnym orzeczeniem w powyższych sprawach może być uchylone lub zmienione.

Podsumowując, w sytuacji, gdy zmarła pozostawiła po sobie 2 dzieci i męża, wszyscy będą dziedziczyć po 1/3 spadku.  Co istotne, jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy), jego udział, który normalnie by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Zasada ta obowiązuje także wobec dalszych zstępnych, czyli wnuków, prawnuków itd.

Co istotne, małżonek, który ma dziedziczyć spadek musi pozostawać w ważnym związku małżeńskim na moment śmierci spadkodawcy, dziedziczenie nie nastąpi jeśli małżonkami orzeczono rozwód, separację lub gdy małżeństwo zostało unieważnione. Nie ma najmniejszego znaczenia przy dziedziczeniu ustrój majątkowy małżeński, czyli nawet jeśli małżonkowie posiadali podpisaną intercyzę, dziedziczą po sobie na zasadach ogólnych.  Małżonek będzie jedynym spadkobiercą tylko wtedy, gdy zmarły nie będzie posiadał dzieci, rodziców, rodzeństwa czy dzieci rodzeństwa.

Co do dzieci, które mają dziedziczyć, nie jest zupełnie istotne to, czy dziecko pochodzi ze związku formalnego, czy nieformalnego (z małżeństwa lub z konkubinatu), dzieci spadkobiercy mają takie same prawa do dziedziczenia. Na dziedziczenie przez zstępnych (dzieci, wnuki itd.) nie wpływa też fakt zawarcia przez zmarłego lub zmarłą kolejnego małżeństwa, czyli na takich samych prawach dziedziczą zstępni z pierwszego, jak i każdego kolejnego małżeństwa spadkodawcy. Dzieci poczęte, ale jeszcze nienarodzone, dziedziczą tylko wtedy, gdy urodzą się żywe.

Odrzucenie spadku przez spadkobiercę wyłącza go od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku, co w konsekwencji – stosownie do art. 931 § 2 kodeksu cywilnego – powoduje, że udział spadkowy tego spadkobiercy (jeżeli jest on, jak w sprawie niniejszej, dzieckiem spadkobiercy) przypada dzieciom w częściach równych – przypomina adwokat Agata Koschel-Sturzbecher z kancelarii adwokackiej z Poznania.

Kolejne grupy spadkobierców ustawowych

Z przepisów kodeksu cywilnego wynika, iż w sytuacji, gdy spadkodawca nie doczekał się dzieci, do spadku powołani będzie małżonek oraz rodzice zmarłego, jednak gdy jedno z rodziców zmarłego nie dożyło jego śmierci – udział spadkowy tego rodzica będzie przypadał rodzeństwu (także rodzeństwu przyrodniemu) spadkodawcy w częściach równych. Z kolei, gdy rodzeństwo spadkodawcy nie dożyło jego śmierci, ich udział przechodzi na zstępnych rodzeństwa, czyli na ich dzieci, wnuki itd.

Co istotne, rodzice dziedziczą po dziecku nawet wtedy, gdy zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej lub, gdy władzę tą im ograniczono, czy zawieszono. Gdy żadne z rodziców spadkobiercy nie dożyło spadku, a zmarły nie posiada dzieci, czy małżonka, cały spadek dziedziczy rodzeństwo w częściach równych.

Dowiedz się więcej o powołaniu do spadku: https://adwokatzachowek.pl/spadek-poznan/powolanie-do-spadku/

Kiedy dziedziczyć będą dziadkowie i pasierbowie?

W dalszej kolejności po zmarłym dziedziczą dziadkowie, czyli wtedy, gdy spadkodawca nie posiada bliskich tj. zstępni, małżonek, rodzice, rodzeństwo i dzieci rodzeństwa. Dziedziczą zarówno dziadkowie ze strony ojca, jak i matki. Co istotne, prawa do dziedziczenia nie posiadają pradziadkowie, kodeks cywilny ich pomija, prawdopodobnie dlatego, że rzadko dochodziłoby do sytuacji, że pradziadkowie żyliby dłużej, niż ich prawnuk.

W dalszej kolejności po zmarłym dziedziczą pasierbowie i pasierbice w częściach równych. Pasierbem jest dziecko małżonka zmarłego, jak  i też dziecko, które zostało adoptowane przez małżonka. Co istotne, ustawa nie wprowadza tu analogicznej sytuacji, jak powyżej, czyli w razie, gdy pasierb nie dożyje śmierci spadkodawcy, w ich miejsce nie wchodzą  już ich zstępni, taka sytuacja jest wykluczona.

Ostatnia grupa spadkobierców ustawowych

W sytuacji, gdy zmarły nie posiadał małżonka czy jakichkolwiek innych bliskich, którzy dziedziczyliby ustawowo, spadkobiercą pozostaje gmina ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego. Gdy nie da się ustalić gminy ostatniego miejsca zamieszkania spadkobiercy, dziedziczyć będzie Skarb Państwa.